Srbija je tokom celog 20. veka, osim u periodu balkanskih i Prvog svetskog rata, beležila porast broja stanovništva. Bebi-bum u našoj zemlji bio je ranih pedesetih godina prošlog veka, kad se godišnje rađalo i više od 160.000 mališana. Prošle godine, tužna je istina, rođene su svega 61.692 bebe, što je za 101.605 manje nego rekordne 1950, ali je to i najmanji broj novorođenčadi od 1900. godine. To znači da se više dece rađalo i tokom svakog od ratova kroz koje je naše stanovništvo prošlo tokom 20. veka.
Demografi upozoravaju da će prirodni priraštaj u našoj zemlji i dalje biti negativan, nastaviće da pada, te da bi za 40 godina na ovom prostoru moglo da bude svega oko pet miliona Srba, što je za neverovatnih 2,6 miliona manje nego što nas je bilo ne tako davne 2001. godine!
– U Srbiji se negativni prirodni priraštaj beleži još od 1992, ali se broj stanovnika povećavao sve do 2000. zbog pozitivnog migracionog salda, pre svega uslovljenog velikim prilivom izbeglica i interno raseljenih lica. Međutim, od 2001. imamo smanjenje broja stanovnika, a to je došlo kao posledica ne samo negativnog prirodnog priraštaja već i negativnog migracionog salda, tj. većeg broja odseljenih u odnosu na broj doseljenih – objašnjva za Kurir demograf Goran Penev.
NE PROPUSTITE
SRBI, NAROD KOJI IZUMIRE! ALARMANTNO: Za manje od dve decenije ostali smo bez 10 odsto populacije, ili 600.000 LJUDI!
Srbi od 2001. pa do 2021, kako navodi, praktično svakog dana postaju sve malobrojniji, dok je početkom i sredinom 20. veka bila potpuno drugačija situacija. Na prostoru današnje Srbije (bez Kosova) 1901. godine je, prema procenama RZS, živelo 4,2 miliona stanovnika, a deset godina kasnije 4,7 miliona, odnosno za oko 500.000 stanovnika više. Ovaj izuzetan rast prekinuli su balkanski ratovi i Prvi svetski rat, u kojima je, prema nekim navodima, stradala trećina našeg stanovništva. Međutim, i tokom tih ratnih godina rađanje je bilo brojnije nego u 21. veku, tako da je 1921. stanovnika bilo nešto manje od 4,5 miliona.
Prirodni priraštaj je bio najveći, kako kaže Penev, u prvim godina nakon Drugog svetskog rata. Razlika između broja živorođenih i umrlih bila je rekordna 1952. kad je plus iznosio 93.436. S druge strane, i prošla 2020. je bila rekordna, ali s negativnim predznakom. Te godine smo imali čak 55.158 više umrlih nego rođenih. U 2021. situacija je još gora. Za prvih šest meseci imamo 37.000 više umrlih nego rođenih, što je isto kao tokom cele 2019. godine!
Imamo i vrlo nepovoljnu starosnu strukturu, kaže naš stručnjak. Više nego svaki peti stanovnik je stariji od 65 godina, tek svaki sedmi mlađi od 15 godina.
– Za koju deceniju možemo očekivati da ćemo imati isti broj zaposlenih i penzionera. Bio bi to ogroman pritisak za budžet, a pre svega na zaposlene – navodi Penev.
Srbi polako nestaju, kažu mnogi, strahujući da pod onu čuvenu šljivu neće imati ko da stane, a Penev se slaže da postojeće projekcije nisu optimistične:
– Rezultati demografskih projekcija pokazuju da će broj stanovnika 2061, ako dođe do smanjenja broja živorođene dece do nivoa od 1,3 deteta po jednoj ženi u fertilnom periodu (sada je 1,5), biti 5.011.000. Po srednjoj varijanti – 1,8 dece po ženi iznosio bi 5.744.000 stanovnika, dok će nas po scenariju koji podrazumeva fertilitet od 2,1 deteta po ženi (nivo koji je dovoljan za zamenu generacija) biti 6.240.000. U svakoj od ovih varijanti, 2061. biće nas manje nego 2021. godine – rekao je Penev.
Bebi-bum pedesetih
Vladali su optimizam i vera u bolje sutra
– Tokom Drugog svetskog rata je bilo znatno smanjenje živorođenih. Rađanje je odlagano. Međutim, povećanje koje je usledilo bilo je mnogo veće od kompenzacije za taj period. Razlog tome je i opšti entuzijazam. Tada se očekivao komunizam i verovalo se da će sve biti med i mleko. To je bilo i vreme ogromnog privrednog rasta. Rast BDP je bio i preko 15 odsto godišnje, a društvo je znatno socijalno pravednije nego pre rata. Iako je standard bio lošiji nego danas, vladali su optimizam i vera u bolje sutra. Međutim, već sredinom pedesetih broj novorođene dece počinje naglo da opada – kaže Goran Penev.
Istovremeno, kako dodaje, starenje stanovništva biće intenzivirano, ali će doći i do promene etničke strukture.
– Pretpostavka je da će doći do produženja životnog veka, kao i da ćemo, posle 2035, imati veći migracioni saldo zbog nedostatka radne snage, ali i očekivanog rasta privrede, te će pored naših povratnika iz Evrope u većoj meri dolaziti i migranti iz Afrike i Azije – smatra Penev.
On ističe i da ne postoji „magični štapić“ za ovaj problem, odnosno da će se današnji trendovi teško menjati.
– U našoj zemlji se u prvoj polovini 20. veka rađalo više dece jer je Srbija bila patrijarhalno društvo, smrtnost odojčadi je bila vrlo visoka, nije bilo penzija, pa su deca bila potrebna i za pomoć u tada ekstenzivnoj poljoprivredi. Danas kad se društvo promenilo, kad su žene emancipovane, zaposlene i obrazovane, pritisak patrijarhalnog društva znatno oslabio, moderna kontraceptivna sredstva lako dostupna, finansijske mere za podsticaj mogu biti korisne, ali se ne može očekivati da će se trendovi krucijalno promeniti i da će žene, kao ranije, mahom rađati po troje, četvoro dece – zaključuje on.
Već nas sad ima 200.000 manje
Najmanji broj stanovnika u prethodnih 60 godina
Iako nas je 1. januara 2021, prema procenama RZS, bilo nešto manje od 6,9 miliona, Penev smatra realnim da nas već sada ima manje od 6,7 miliona:
– Od 2011. do 2021, prema zvaničnim podacima, imamo smanjenje broja stanovnika za oko 337.000, a situacija je realno još gora jer smo imali negativni migracioni saldo koji nije uračunat. Ako pođemo od pretpostavke da je to najmanje smanjenje od oko 150.000 građana, to znači da je za samo deset godina stanovništvo Srbije smanjeno za oko pola miliona stanovnika. Poređenja radi, to je manje stanovnika nego što smo imali 1961. godine – objašnjava Penev.
Tabela – Demografija 20. veka
Godina Broj stanovnika
1901. 4.231.047 1911. 4.744.680 1921. 4.461.150 1948. 5.800.146 1961. 6.678.247 1991. 7.548.978
* Srbija bez Kosova
(Kurir.rs/Ružica Kantar)